Tan mộng nghề livestream

Giữa năm 2023, Liu Fengyang nghĩ cuộc đời đã sang trang và đặt một chân vào lĩnh vực giải trí sau khi được một công ty tuyển chọn tài năng livestream liên hệ. Giáo viên 54 tuổi này thường đăng video hát karaoke lên mạng xã hội. Ông được hứa hẹn sẽ nổi tiếng và kiếm một khoản kha khá khi xuất hiện trên Douyin, ứng dụng “chị em” của TikTok dành cho thị trường Trung Quốc.

Fengyang sau đó ký hợp đồng, cam kết livestream bốn tiếng mỗi ngày, đồng thời tham gia “trận chiến PK” – nơi những người có ảnh hưởng cạnh tranh với nhau để kiếm quà ảo từ người hâm mộ. Từ nhà mình ở thành phố Đại Liên, ông phát trực tiếp hàng ngày, bắt đầu từ 5h sáng.

“Nhưng người xem chỉ toàn là bạn bè và hàng xóm”, Fengyang nói với Rest of World. “Công ty nơi tôi ký hợp đồng chưa bao giờ gửi thiết bị hoặc đào tạo kỹ năng livestream như đã hứa”.

Fengyang cho biết trong các “trận chiến PK”, ông luôn thua. Vào ngày thứ 20 sau khi ký hợp đồng, ông quyết định dừng lại vì nhận ra mình không bao giờ kiếm được tiền nếu tiếp tục công việc. Tuy nhiên, công ty đã nộp đơn lên tòa án địa phương, kiện Fengyang vi phạm hợp đồng và yêu cầu bồi thường 200.000 nhân dân tệ (28.000 USD). Nhiều tháng sau, việc kiện tụng khiến ông luôn trong tình trạng căng thẳng.

“Tôi thậm chí không thể ngủ”, Fengyang nói.

Theo công ty tư vấn thị trường iiMedia Research, các nền tảng livestream nổi tiếng của Trung Quốc gồm Douyin của ByteDance, Taobao Live của Alibaba, Kuaishou của Kuaishou Technology. Ngoài ra, hai nền tảng Huya và Douyu cũng khá phổ biến nhưng chủ yếu tập trung vào game thủ.

Còn theo Ccmapp, báo cáo chung từ Hiệp hội Nghệ thuật Biểu diễn Trung Quốc, nhật báo Southern Metropolis và Viện Nghiên cứu Dữ liệu lớn Nandu công bố tháng 5/2023 cho thấy ngành công nghiệp livestream của Trung Quốc hiện có giá trị gần 200 tỷ nhân dân tệ (28 tỷ USD). Con số này phần lớn được thúc đẩy bởi 24.000 công ty chuyên tập hợp những người có ý định theo nghiệp phát trực tiếp.

Theo SCMP, hầu hết công ty livestream sẽ tìm kiếm, đào tạo và cung cấp thiết bị cho người ký hợp đồng, giúp họ thu hút người theo dõi để tăng thu nhập. Những công ty này nhận hoa hồng từ nguồn thu của người có ảnh hưởng (KOL) khi họ hát, nhảy, bán sản phẩm, tán tỉnh hoặc thậm chí là thực hiện các mánh lới online, miễn là thu hút càng nhiều người xem càng tốt.

Những năm qua, các công ty tìm kiếm nhân tài đã tuyển KOL bằng cách hứa hẹn tạo cho họ “con đường tắt” để đạt danh tiếng và có thu nhập cao. Nhưng với một thị trường có tính cạnh tranh cao, nhiều người đang thấy mình bị mắc kẹt trong hợp đồng làm việc mệt mỏi, thu nhập thấp và chịu hình phạt nặng nề nếu muốn thoát ra.

Dữ liệu của tổ chức China Judgements Online cho thấy chỉ riêng trong tháng 12/2023, tòa án Trung Quốc đã đưa ra ít nhất 23 phán quyết liên quan đến tranh chấp hợp đồng livestream, chủ yếu về tự hủy hợp đồng hoặc chuyển sang công ty khác. Một số xung đột đã được giải quyết thông qua hòa giải.

Theo Liu Xiaoqing, luật sư ở Vũ Hán, công ty của bà đã xử lý hơn 200 trường hợp liên quan đến hợp đồng phát trực tiếp năm 2023. Bà cho biết nhiều sinh viên mới ra trường đã ký những thỏa thuận như vậy mà không hiểu điều khoản pháp lý.

Năm người từng theo nghề livestream nói với Rest of World rằng họ đã được đề nghị ký hợp đồng kéo dài nhiều năm, nhưng phải vật lộn với những yêu cầu để có thể trở thành người có ảnh hưởng, trong khi không thể kiếm đủ tiền trang trải cuộc sống.

Chẳng hạn, một người có biệt danh Songqin, 22 tuổi, cho biết đã ký với một công ty năm 2019 để phát trực tiếp trên ứng dụng Huya. Để có thu nhập, cô phải biểu diễn những điệu nhảy gợi cảm trong từ 6 đến 10 tiếng mỗi ngày.

Songqin quyết định nghỉ sau khi quản lý muốn cô gửi ảnh “mát mẻ” đến người xem, chấp nhận ra tòa và đối mặt khoản phạt 300.000 nhân dân tệ (42.000 USD) cho hai năm còn lại của hợp đồng. Cuối cùng, tòa án yêu cầu cô trả 100.000 nhân dân tệ, nếu không sẽ bị đánh điểm tín nhiệm xã hội. “Tôi đã hết tiền để đóng phạt, hiện không thể về thăm gia đình”, Songqin nói.

Một người tên Tao ở thành phố Trùng Khánh cũng ký hợp đồng bán thời gian hai năm với một công ty tài năng livestream tháng 11/2023. Theo thỏa thuận, anh sẽ livestream trên Douyin ba tiếng một ngày, 23 ngày một tháng, lương 5.000 nhân dân tệ (703 USD) trong ba tháng đầu tiên, được cung cấp trang thiết bị và được hứa hẹn thăng tiến. Ngoài ra, anh hưởng 25% thu nhập từ việc phát trực tiếp của mình.

Nhưng sau vài ngày phát sóng, Tao nhận ra bản thân ghét việc nói trước một màn hình chỉ vài khán giả. Khi hủy hợp đồng không thành, Tao tự ý không livestream nữa. Hai tháng sau, anh nhận được thư của luật sư yêu cầu bồi thường 153.989 nhân dân tệ vì vi phạm hợp đồng.

“Họ sẽ không để tôi đi dễ dàng”, chàng trai 28 tuổi nói. “Có rất nhiều cạm bẫy trong ngành này”.

Trước sự bùng nổ của lĩnh vực livestream, chính phủ Trung Quốc đưa ra các quy định mới đối với các công ty tuyển dụng KOL. Ví dụ, một quy định năm 2022 đã cấm việc tuyển dụng người dưới 16 tuổi. Cùng năm, Tòa án Tối cao Trung Quốc đã giải quyết việc vi phạm hợp đồng có lợi cho người livestream.

Tuy nhiên, theo Zhen Ye, đang theo học chương trình tiến sĩ tại Đại học Erasmus Rotterdam (Hà Lan) và nghiên cứu về lĩnh vực livestream ở Trung Quốc, các quy định tại Trung Quốc quá mơ hồ để bảo vệ người sáng tạo khỏi hành vi lạm dụng tiềm ẩn.

“Quy tắc cụ thể tập trung vào thời gian lao động, quyền hợp pháp và phúc lợi của người phát trực tiếp. Các hợp đồng cũng thường được viết dưới dạng hợp đồng kinh doanh chứ không phải hợp đồng lao động, nên người tham gia không được bảo vệ”, Ye nói.

Còn đối với những người như Fengyang, ông cho biết ước mơ thành KOL nổi tiếng đã tan tành. Ông đang thuê luật sư và sắp nộp đơn khiếu nại công ty. “Tôi sẽ không livestream nữa. Lĩnh vực này đang xuống cấp”, Fengyang nói.

Bảo Lâm

• Livestream bằng người ảo bùng nổ ở Trung Quốc
  
  
  
  
  
• Apple lần đầu livestream bán iPhone, iPad
  
  
  
  
  
• Livestream xuyên đêm ngoài đường
  
  
  
  
  
• Trung Quốc cấm trẻ dưới 16 tuổi livestream
  
  
  
  
  
• Trung Quốc siết video ngắn, livestream